Pravo intelektualne svojine obuhvata različite vrste prava koja se odnose na kreativne i inovativne proizvode ljudskog intelekta, kao što su autorska prava, patenti, žigovi, dizajni i tajne poslovne informacije. U načelu, sva prava intelektualne svojine se mogu podeliti u dve grupe: autorska prava i srodna prava s jedne strane i prava industrijske svojine s druge strane. Zakonodavni okvir koji reguliše zaštitu intelektualne svojine ima ključnu ulogu u osiguravanju prava autora i nosilaca ovih prava, kao i u prevenciji njihovog neovlašćenog korišćenja i zloupotrebe. Svrha postojanja ovih prava jeste da spreče druge da kopiraju ili neovlašćeno koriste zaštićena prava intelektualne svojine bez dozvole njihovog titulara.
U savremenim uslovima posebno je važno na adekvatan način zaštititi ideje i inovativne proizvode imajući u vidu da su tehnološkim razvojem omogućene odnosno olakšane brojne zloupotrebe gotovo svih prava koja potpadaju pod pravo intelektualne svojine, čime se značajno povećava potreba za efikasnom pravnom zaštitom. Kada nije bilo interneta, jednostavno je bilo zaštiti primera radi, žig svog brenda, dok su danas, u digitalno doba, potrebne dodatne mere zaštite kako bi se sprečile raznovrsne povrede ovog prava.
Značaj prava intelektualne svojine je ogroman, pogotovo za savremene uslove života i poslovanja. Najpre, pravo intelektualne svojine ima individualni značaj jer podstiče na razvoj kreativnosti i inovacija kod svakog pojedinca. Ukoliko lice zna da će njegovo delo biti na adekvatan način obezbeđeno, da će plodove svog dela ubirati isključivo on kao kreator i lica koja on ovlasti, a ne bilo koje lice na osnovu neovlašćenog korišćenja, imaće posebnu motivaciju i podstrek da u budućnosti i dalje stvara izume i doprinosi razvoju društva na svim poljima.
S druge strane, ono što je daleko bitnije za globalno društvo i poslovni svet jeste da pretežno velike korporacije stvaraju neke inovativne proizvode, štite ga, a potom ih plasiraju na regionalno ili svetsko tržište i ubiraju plodove od korišćenja svog zaštićenog prava intelektualne svojine. U tom smislu se može reći da pravo intelektualne svojine pospešuje i ekonomski rast i razvoj, ali i podstiče konkurenciju između velikih kompanija.
Autorsko i srodna prava
Autorsko pravo štiti autorsko delo, odnosno autore kao stvaraoce autorskih dela od neovlašćenog korišćenja njihovih dela od strane trećih lica. Autorsko delo je originalna duhovna tvorevina autora izražena u određenoj formi, bez obzira na njegovu umetničku, naučnu ili drugu vrednost i druge njegove odlike. Dakle, ako je neko imao ideju, ali je nije saopštio već je zadržao za sebe neće se smatrati autorom i njegova misao odnosno ideja se neće smatrati autorskim delom. Bitno je da na bilo koji način tu svoju ideju materijalizuje. Autor je fizičko lice koje je stvorilo autorsko delo i on uživa imovinska ( pravo na ekonomsko iskorišćavanje svog autorskog dela ) i moralna prava ( da bude priznat kao autor tog dela, da objavi svoje delo, pravo da se protivi korišćenju njegovog dela na način koji može ugroziti njegov ugled i sl. ) od svog autorskog dela. Imovinska prava traju za života autora i još 70 godina nakon njegove smrti, dok moralna prava nisu vremenski ograničena.
Pretpostavka je da autor u slučaju povrede imovinskih prava trpi materijalnu, dok u slučaju povrede moralnih prava trpi nematerijalnu štetu. Autor ima na raspolaganju mogućnost podnošenja više vrsta tužbi radi zaštite svojih autorskih prava.
Za razliku od ostalih prava intelektualne svojine, zaštita autorskog prava je automatska i nastaje samim nastankom autorskog dela, ali je dodatna pravna sigurnost kroz pravo intelektualne svojine često neophodna za osiguranje autorskih interesa. Autori, naravno mogu da nadograde ovaj osnovni nivo zaštite i da pokrenu odgovarajući postupak pred Zavodom za intelektualnu svojinu kako bi imali i dokaz o postojanju dela i njihovom svojstvu autora u slučaju eventualnog sudskog spora do kog može doći.
Autorsko pravo se može naslediti, a može se i preneti za života na osnovu Ugovora o prenosu autorskog prava.
U prava srodna autorskom, spadaju ona prava koja su blisko povezana sa autorskim delom kao predmetom zaštite kod autorskog prava. Tu spadaju: pravo interpretatora ( predmet zaštite je interpretacija nekog dela ), pravo proizvođača fonograma ( predmet zaštite je snimak zvuka na nosaču zvuka – audio zapis ), pravo proizvođača videograma ( predmet zaštite je snimak filmskog dela, kao i određenog niza pokretnih slika sa ili bez pratećeg zvuka na nosaču slike, odnosno nosaču slike i zvuka ), pravo proizvođača emisije ( predmet zaštite je zvučni, vizuelni ili zvučno-vizuelni sadržaj koji je pretvoren u električni, elektromagnetni ili drugi signal i koji se emituje radi saopštenja javnosti ), pravo proizvođača baze podataka, kao i pravo izdavača.
Na srodna prava se shodno primenjuju pravila koja se odnose na autorsko pravo.
Patent i mali patent
Patentom se štiti pronalazak koji nudi novo tehničko rešenje problema. Radi se o najkompleksnijem pravu intelektualne svojine čija se registracija, a potom i zaštita ostvaruje kroz jedan jako složen proces. Naravno, ne može se patentirati bilo koji pronalazak, već samo onaj koji ispunjava stroge zakonske uslove. Potrebno je da se radi o pronalasku koji je nov, odnosno nije obuhvaćen stanjem tehnike niti prethodno podnetim prijavama, koji je industrijski primenljiv ( u bilo kojoj industrijskoj grani, uključujući i poljoprivredu ), koji ima inventivni nivo, odnosno ne proizilazi iz stanja tehnike na očigledan način i nudi novo tehničko rešenje problema ( bilo koja oblast tehnike ).
Međutim, i pored ispunjenosti svih pobrojanih uslova, postoje izumi koji se ne mogu zaštititi patentom, kao recimo postupci čija bi komercijalna upotreba bila protivna javnom poretku ili moralu ( kloniranje ljudskih bića ).
Nosilac patenta ima isključivo pravo ekonomskog iskorišćavanja svog zaštićenog pronalaska i jedino se on može baviti njegovom proizvodnjom, stavljanjem u promet i raspolaganjem, te istovremeno ima pravo da u preduzimanju takvih radnji spreči ostala lica. Ovakva zaštita spada u ključne aspekte prava intelektualne svojine, jer omogućava nosiocima patenata da osiguraju ekskluzivnu upotrebu svojih inovacija. Nosiocu patenta je pružena mogućnost da podnese nekoliko tužbi u vezi sa zaštitom svog prava. Ukoliko smatra da mu je pravo povređeno, nosilac patenta može podneti tužbu zbog povrede prava i to u roku od 3 godine od saznanja za povredu i učinioca, a najkasnije u roku od 5 godina od učinjene povrede, zatim tužbu za utvrđivanje prava na zaštitu, tužbu za zaštitu prava zaposlenog ili poslodavca koja se odnosi na pronalaske iz radnog odnosa, kao i tužbu za utvrđivanje svojstva pronalazača.
Naravno, pronalazač u svakom slučaju ima pravo da zahteva i naknadu štete koju je pretrpeo zbog povrede svog prava i neovlašćenog korišćenja pronalaska od strane trećih lica.
Postupak registracije i zaštite pronalaska se pokreće podnošenjem prijave, a sam patent se stiče objavom priznatog prava u službenom glasilu i odgovarajućem registru koji se vodi u elektronskoj formi pri Zavodu i važi 20 godina, računajući od datuma podnošenja prijave. Tokom važenja patenta, nosilac patenta ima obavezu plaćanja propisanih taksi ili će mu u suprotnom prestati pravo.
Mali patent je pravo kojim se štiti nov, industrijski primenljiv pronalazak, koji ima inventivni nivo. Nivo inventivnosti jedna je od glavnih razlika između patenta i malog patenta, koji jeste rezultat rada koji prevazilazi rutinsko korišćenje stanja tehnike od strane stručnjaka, ali nema inventivan nivo koji se zahteva za patent. Tvorci malih pronalazaka najčešće su fizička lica i mala preduzeća.Mali patent traje 10 godina.
Prava iz prijave, kao i pravo na patent ili mali patent mogu, sa ograničenjima ili bez njih, biti predmet ustupanja na osnovu ugovora o licenci. Takođe, mogu biti i predmet zaloge na osnovu ugovora o zalozi, odluke suda ili drugog državnog organa. Naravno, sve ove promene se moraju uredno evidentirati u registru patenata odnosno registru malih patenata.
Žig
Žig je pravo koje za svoj predmet zaštite ima neki znak koji se koristi u poslovanju ( najčešće za obeležavanje robe koja se proizvodi i stavlja u promet, ali i za obeležavanje usluga ), a koji za svoj osnovni cilj ima razlikovanje robe, odnosno usluga određenog fizičkog ili pravnog lica od iste ili slične robe, odnosno usluga ostalih lica. Žig može biti slika, logo, boje, slova, reči, znaci kao i različite kombinacije svega navedenog.
Individualni žig je znak koji je pravno zaštićen i koji koristi isključivo lice koje je registrovano kao nosilac žiga. Pored individualnog žiga, postoji i kolektivni žig koji se vezuje za neko udruženje proizvođača ili pružaoca usluga i koji imaju pravo da koriste samo lica koja su članovi tog udruženja. Na kraju, treba pomenuti i žig garancije koji služi da pruži garanciju kvaliteta i mogu ga koristiti više lica pod nadzorom nosioca žiga.
Da biste Vaš brend zaštitili, neophodno je da pokrenete postupak registracije žiga podnošenjem prijave za priznanje žiga Zavodu za intelektualnu svojinu Republike Srbije, jer žig predstavlja jednu od osnovnih kategorija prava intelektualne svojine i ključan je za zaštitu brend identiteta, uz prilaganje neophodne dokumentacije i plaćanje propisanih taksi. Pre iniciranja bilo kakvog postupka, potrebno je proveriti da li je znak koji želite da zaštitite žigom već predmet neke ranije podnete prijave ili nekog već postojećeg žiga.
Žig je pravo intelektualne svojine koje se stiče danom upisa u Registar žigova i traje 10 godina uz mogućnost njegovog produženja neograničen broj puta.
Ukoliko ste uspešno sproveli postupak registracije i sticanja žiga, omogućeno Vam je isključivo pravo da svoju robu i usluge obeležavate zaštićenim znakom i pravo da ostalim licima zabranite navedeno. Međutim, takvu zaštitu uživate samo na teritoriji Republike Srbije. Stoga, ako Vaša kompanija i Vi poslujete na svetskom nivou, poželjno je da svoj brend zaštitite tzv. međunarodnim žigom. Međunarodnoj zaštiti žiga mora prethoditi nacionalna zaštita žiga, odnosno nakon što Vam je priznat žig u Republici Srbiji, imate pravo na podnošenje i međunarodnu prijavu žiga Zavodu za intelektualnu svojinu Republike Srbije, na osnovu koje se može izvršiti registracija tzv. međunarodnog žiga čija je važnost takođe 10 godina.
U slučaju da imate znak koji želite zaštiti žigom bilo samo na nacionalnom bilo na međunarodnom nivou, poželjno je da uz sebe imate stručno lice iz reda advokata koje će Vam pružiti neophodnu pravnu pomoć. Takođe, povreda žiga je u savremeno doba veoma učestala pojava i ukoliko se nađete u situaciji da Vam treće lice povređuje pravo, potrebno je preduzeti pravne radnje za zaštitu prava.
Oznaka geografskog porekla
Oznake geografskog porekla su ime porekla i geografska oznaka. Pod imenom porekla podrazumeva se geografski naziv zemlje, regiona ili lokaliteta kojim se označava proizvod koji odatle potiče, čiji su kvalitet i posebna svojstva isključivo ili bitno uslovljeni geografskom sredinom, uključujući ljudske i prirodne faktore, i čija se proizvodnja, prerada i priprema u celini odvijaju na određenom ograničenom području.
S druge strane, geografska oznaka je oznaka kojom se identifikuje određeni proizvod kao proizvod poreklom sa teritorije određene zemlje, regiona ili lokaliteta, gde se određeni kvalitet, reputacija ili druge karakteristike proizvoda suštinski mogu pripisati njegovom geografskom poreklu i čija se proizvodnja, prerada i/ili priprema odvijaju na određenom ograničenom području.
Najvažniji kriterijum razlikovanja između imena porekla i geografske oznake je u tome da li se sve faze u postupku proizvodnje odvijaju na jednom uskom području kao što je to slučaj sa imenom porekla, ili samo ona faza koja proizvodu daje reputaciju i zbog koje proizvod ima posebna svojstva i kvalitet. Ime porekla je oznaka geografskog porekla koja pruža viši nivo zaštite.
Naravno, i ovo pravo intelektualne svojine je potrebno registrovati kako bi bilo predmet pravne zaštite. Postupak zaštite se sprovodi kroz dve faze: faza registracije i faza priznanja statusa ovlašćenog korisnika oznake geografskog porekla, a pokreće se podnošenjem prijave Zavodu za intelektualnu svojinu Republike Srbije.
Pravo se stiče upisom u Registar oznaka geografskog porekla i trajanje ovog prava nije vremenski ograničeno. Status ovlašćenog korisnika oznake geografskog porekla se stiče upisom u Registar i vremenski je ograničeno na 3 godine uz mogućnost produženja neograničeni broj puta.
Industrijski dizajn
Pod industrijskim dizajnom se zapravo podrazumeva zaštita spoljašnjeg izgleda i oblika robe. Nekada spoljni izgled robe može biti presudan kod kupaca, pa se veoma često kupci opredeljuju za određenu robu upravo zbog njenih spoljnih karakteristika. Iz navedenog razloga, proizvođač takve robe ima ekonomski interes da zaštiti dizajn svoje robe i onemogući ostala lica da proizvode robu istog ili sličnog izgleda ili oblika. Da bi se industrijski dizajn zaštitio neophodno je da bude nov i da ga odlikuje individualnost.
Postupak registracije i zaštite dizajna robe se sprovodi po istim principima kao i kod ostalih prava intelektualne svojine.
Pravo industrijskog dizajna stiče se upisom u Registar i traje 5 godina uz mogućnost produženja još ukupno 4 puta, tako da ukupno trajanje zaštite može biti 25 godina.
Pravne usluge koje pružamo:
- Autorska i srodna prava – Savetovanje i pomoć u vezi sa zaštitom autorskih dela ( knjige, muzika, filmovi, umetnički radovi i sl. ), registracija autorskih i srodnih prava, kao i pravna zaštita u slučaju povrede tih prava
- Patent – Pomoć u procesu registracije patenta ( pokretanje postupka, interakcija sa Zavodom za patente i Evropskim zavodom za patente, zastupanje u postupku ), pružanje saveta u vezi sa zaštitom tehničkih rešenja, kao i zaštita prava od povreda konkurencije
- Žig – Registracija i zaštita žigova, brendiranje i strategije zaštite od upotrebe sličnih ili identičnih žigova od strane konkurencije, kao i zastupanje u postupcima u slučaju povrede prava na žig
- Oznaka geografskog porekla – Registracija i zaštita oznaka, pravno savetovanje i zastupanje
- Industrijski dizajn – Pravna pomoć u zaštiti industrijskih dizajna, odnosno spoljnog izgleda proizvoda, registracija industrijskog dizajna i zaštita od plagijata. Pokretanje i zastupanje u postupcima za registraciju i zaštitu ovog prava intelektualne svojine
- Poslovne tajne i poverljive informacije – Savetovanje o zaštiti poslovnih tajni, sklapanje ugovora o poverljivosti (NDA) i zaštita od neovlašćenog otkrivanja ili korišćenja poslovnih informacija
- Pravna zaštita i sporovi – Zastupanje u sudskim postupcima vezanim za zaštitu prava intelektualne svojine, uključujući sporove o povredi prava, kao i postupke za naplatu štete izazvane neovlašćenim korišćenjem prava klijenata. Efikasna pravna zaštita u oblasti prava intelektualne svojine osigurava da autori, inovatori i preduzeća mogu nesmetano koristiti i monetizovati svoja intelektualna dobra
- Komunikacija sa nadležnim organom – Uspešno zastupamo u postupcima registracije i zaštite svih prava intelektualne svojine pred nadležnom institucijom – Zavodom za intelektualnu svojinu
- Ugovori –sastavljamo sve vrste ugovora za zaštitu prava intelektualne svojine
